IJseend. Photo credit: BioDivLibrary via Visual hunt / CC BY

Clangula Leach 1819

De genusnaam van de ijseend, clangula hyemalis, was oorspronkelijk een soortnaam, zie bij de brilduiker, bucephala clangula. Voor die soort betekende de naam: klinker, of klinkertje.

Bij Jobling 1991 is het alsof de genusnaam voor hetzelfde gegeven is als bij de brilduiker: voor het ‘fluiten’ van de vleugels. Maar de ijseend heeft dit niet. Wel is het een druktemaker. Snow 1998: “Far more vocal than most other ducks”. Leach had dát kunnen bedoelen, hij beschrijft uitvoerig de trachea, de luchtpijp (“The most remarkable circumstance connected with this bird was the construction of its trachea”, II-155). Maar hij voegt toe dat nog niet duidelijk is wat de functie ervan is. Waarschijnlijk kénde Leach hun geluiden ook niet: hij was geen veldornitholoog.

Het is merkwaardig. Leach introduceert clangula als een genus voor de ijseend, maar hij bedoelt de brilduiker. “Genus Clangula, Gessner (Garrot)”, dat is zijn kopje (II-154). Frans garrot was een naam voor de brilduiker. En Gesner had clangula ervoor. En zo blééf het: Brisson 1760 bijvoorbeeld heeft voor de brilduiker garrot, en clangula. Voor Leach zal dit het uitgangspunt zijn geweest.

Leach gééft het genus in een appendix bij het verslag van de reis van John Ross naar noordelijk Canada, waarvan Leach de zoölogische resultaten bij elkaar zet, zie ook in de Literatuur. De brilduiker hadden ze niet gezien. Wel de ijseend, en Leach geeft deze - als enige soort in zijn genus, zoals het ook nu nog is - onder Engels northern garrot. Naast ook: clangula glacialis. De ijseend als noordelijke brilduiker, zeg maar. Was er een brilduiker gezien, dan had hij die waarschijnlijk als éérste opgenomen, als ‘type’ van het genus, als clangula communis misschien. Kortom: Leach geeft een genus waarvan het eigenlijke type ontbreekt (behalve in zijn hoofd). En als genusnaam komt clangula daardoor, onbedoeld, bij de verkeerde terecht. Na Leach vroeg men zich wel eens af waarom die zo vertrouwde naam ineens bij de ijseend zat. Men zag niet wat er fout was gegaan.