Torenvalk. Photo credit: Studybunnyhoney on VisualHunt

Falco Linnaeus 1758

Bij falco is de belangrijkste vraag waar de naam ontstond: in Latijns of Germaans gebied. Van die vraag namelijk hangt de betekenis af. Laat Latijn falco kon, wanneer het de oudste was, zijn ontstaan uit Latijn falx: sikkel, en dan was het een naam voor snavel, klauwen of vleugels, en zou het ‘sikkelvogel’ zijn. Bij Romeinse oorsprong past dat Plinius, eerder al, het woord falculae had, voor klauwen, zo genoemd “om dat ze sikkelswyze gekromt zyn” (Pitiscus 1738). Snavel en vleugels vallen dan af.

Wanneer Oudhoogduits falco of falcho de oudste was, kon dát Laat Latijn falco geworden zijn. De naam zou dan ‘vaal’ kunnen betekenen en er een zijn voor het grauwbruine kleed (Nielsen 1989), al past ‘de vale’ bij véle soorten (‘de gesikkelde’ trouwens ook). Als de naam in de valkerij ontstond: zeker láter werd daarin vooral de slechtvalk met valk of faucon aangeduid en bij de adulten daarvan past leigrijs, wat als kleuraanduiding etymologisch verenigbaar is met vaal, zie bij columba palumbus. Voor valkeniers was de slechtvalk dé valk, meer hierover bij falco peregrinus.

Kluge 1967 schrijft: voordat de Germanen de valkenjacht kenden, hadden ze plaatselijk al de mansnaam Falco. De Vries 1992 schrijft, op grond van hetzelfde: Germaanse herkomst van valk hoeft dus niet betwijfeld te worden. Maar Suolahti 1909 bestreed de interpretatie al, waarschijnlijk terecht. Hij ging uit van ontlening aan het Latijn. Een belangrijk punt is hierbij, wat ook Lockwood 1984 vermeldt: toen de Angelsaksen in de tweede helft van de vijfde eeuw naar Engeland trokken, hadden ze geen Germaans woord ‘valk’ bij zich, wat waarschijnlijk inhoudt dat de Germanen het woord toen niet kenden. In het Laat Latijn is falco vanaf ongeveer 300 na Christus vastgesteld: de Romeinen hadden het woord dan eerder.

John Trumper, in “Classification”, een artikel in ‘Animal Names’ van 2005, trekt op grond van een uitvoerige analyse de conclusie die hierbij past: “The Roman explanation of falco in terms of falx [...] appears to be a reasonable hypothesis”. Alleen een ‘kleinigheid’ is nu nog over: of het van oorsprong een naam voor valken was, of voor een andere gesikkelde/geklauwde roofvogel. Een antwoord is er niet. Wel kan de naam natuurlijk met gemak op valken zijn tóegepast.

Belon 1555 zet Latijn falco bij een tekening van wat waarschijnlijk een slechtvalk is, maar Frederik II ±1246 had al het algeméne gebruik, falco zijn ‘alle valken die in de valkerij worden gebruikt’, dat wil zeggen: de edele valken, zie bij accipiter gentilis. Gesner 1555 doet het ook zo, maar Linnaeus 1758 gebruikt de naam nóg breder: op de gieren na heeft hij alle roofvogels in falco. In het huidige genus zitten alleen nog valken.