Photo Credit: Rob Sing Flickr via Compfight cc

Athene Boie 1822

Athene is een door Boie tot vogelnaam verheven Pallas Athene, in de Griekse mythologie een dochter van oppergod Zeus, godin van de wijsheid, beschermvrouwe van de stad Athene. Diverse vogels werden met haar geassocieerd, maar vooral de steenuil, de glaux, de vogel die tegenwoordig athene noctua heet. Men noemde hem ‘de uil van Athene’. Hij leefde onder andere op de Akropolis, waar voor Pallas Athene een tempel werd gebouwd, later Parthenon genoemd. Hij werd symbool van de stad, en afgebeeld op een munt: een kleine uil, geen oorpluimen, zeer grote ogen - aan de andere kant was Pallas Athene afgebeeld. Bij ‘godin van de wijsheid’ páste een uil: uilen zijn vogels die ons áánkijken, vogels die in de nacht zíen, en die zien wat anderen verborgen blijft (wijsheid dus). Ook voelde de stad Athene zich er veilig bij, al associeerden ook de Grieken uilen meer met onheil. De feiten zijn overigens niet gehéél duidelijk: Homerus noemde Pallas Athene glaukopis, ‘met de ogen (of het gezicht) van een uil’, wat zou kunnen betekenen dat Athene van oorsprong een godin was die men zich als een uil vóórstelde, dus dat ze een ‘vogelgod’ was.

Voor de etymologie van glaux zóu je kunnen denken aan Grieks glazo/klazo: schreeuwen, maar Beekes 2010 schrijft dat de etymologie onduidelijk is en dat glaux mogelijk een vóór-Grieks woord is. De Grieken zelf verbonden de naam met glaukos, wat bij Homerus fonkelend of lichtblauw betekende. Aan uilen echter viel weinig blauws te ontdekken en dus dacht men aan de grote gele ogen, zo men wil: fonkelend in de nacht. En glaux was dan: fonkeloog, of: de fonkelende (op Internet geeft ‘Wiktionary’ deze etymologie ook: glaux van glaukos, “in reference to their gleaming eyes”). Als de oude Grieken gelijk hadden was dit de oorspronkelijke betekenis, als Beekes gelijk heeft kan de naam later die betekenis gekrégen hebben. Door ‘wijsheid’ en ‘vogelgod’ kun je dan trouwens ook nog denken aan ‘occult oog’ of ‘ziener’: als vogel van de nacht wist de uil van de dood, kondigde die aan, zoals ook ander onheil (voor dat thema zie bij aegolius funereus).