J. G. Keulemans, spotvogels. Photo credit: BioDivLibrary via Visual Hunt / CC BY

Hippolais Conrad 1827

Het had hypolais moeten zijn, als een latinisering van Grieks hupolais. Belon 1555, Gesner 1555 en Aldrovandi 1600 hébben de naam ook zo, maar vóór hen had de Italiaan Augustinus Niphus er hippolais van gemaakt. Gesner leest hem de les: de Grieken schreven hypolais, gevormd met het voorzetsel hupo: onder (“sed hypolais, a praepositione hypo”, p.356). Niphus dacht aan Grieks hippos: paard, de hippolais heette zo omdat hij zijn nest in het oog van een dood paard maakte. Gesner: ‘een bespottelijke etymologie’.

Aristoteles schreef: de hupolais nestelt op de grond, leeft van insecten, en is een van de vogels die de eieren van de koekoek uitbroedt. Voor de etymologie dacht Gesner al aan Grieks laas: steen, ‘en mogelijk was het dan een vogel die onder stenen voedsel zoekt’ (“Forsitan autem hypolais dicta fuerit [...] sub lapidibus vermiculo inquirat”). Boisacq 1938 geeft dezelfde etymologie, maar denkt aan het nést bij of onder een steen. Komt zo op de tapuit. In Griekenland, schrijft Handrinos 1997, gebruikt de koekoek nogal eens de blonde tapuit, oenanthe hispanica, als ‘waardvogel’, en die was het dan misschien.

Een spotvogelsoort zal het niet zijn geweest: spotvogels nestelen niet op de grond. Dat de naam hier toch zit, én in de verkeerde vorm, komt waarschijnlijk door motacilla hippolais van Linnaeus 1758. Linnaeus omschreef bedoelde vogel als: “Kwikstaart die groenagtig Aschgraauw is, van onderen geelagtig, met een witagtigen Buik en de Leden bruin” (vertaling Houttuyn 1763, p.571). De leden: vleugels, poten, staart. Het had de spotvogel kunnen zijn, hippolais icterina, en daarvoor is het ook lang de officiële naam geweest. Maar in zijn ‘Fauna Svecica’ van 1746, waarop Linnaeus zich baseerde, bleek de soort onduidelijk te zijn, en waarschijnlijk daardoor werd de naam ‘verwijderd’. Conrad zal er zijn hippolais aan hebben overgehouden. Voor de spotvogels.

Enkelen doen nog een poging hippolais te corrigeren, stellen hypolais voor. Maar de oudste naam gaat voor, zie in de Inleiding de regel van de prioriteit.