Photo credit: sussexbirder via Visualhunt.com / CC BY

Somateria spectabilis (Linnaeus 1758: Anas spectabilis). Eng. king eider. Ned. koningseider.

Latijn spectabilis kon staan voor zichtbaar, voor bezienswaardig, of voor “Schoon, mooi, fraai, sierlijk, aangenaam om te zien” (Pitiscus 1738). Doordat spectabilis en spectaculair op elkaar lijken (beide gaan terug op Latijn spectare: beschouwen) kan men denken dat spectabilis op de mooie kleuren slaat. Onder andere Houttuyn 1763 dacht dat: “Hy is aanzienlyk wegens zyne kleuren” (p.26). Maar Linnaeus had spectabilis niet in zijn omschríjving van de vogel, Houttuyn moest dus gissen. Linnaeus had: “Anas rostro basi gibbo compresso: carina pennacea nigra, capite canescente” (p.123), in de vertaling van Houttuyn: “Eend met den bek aan ‘t grondstuk bultig en samengedrukt, een zwarte gevederde Kiel, den Kop grysachtig” (p.25). Latijn carina was de kiel van een schip.

In 1764 blijkt dat Linnaeus die kíel spectabilis vond. Hij schrijft deel II van ‘Museum Adolphi Friderici’, een verhandeling over de dierkundige collectie van de Zweedse koning Adolf Fredrik (1710-1771), waarin ook een koningseider zat. In plaats van “carina pennacea nigra” heeft hij nu: “carina spectabilis pennacea nigra” (p.25). Maar waar zít die kiel?

Linnaeus had als belangrijkste bron voor de vogel Edwards 1750 (hij noemt ook deel I van ‘Museum Adolphi Friderici’, uit 1754, maar de koningseider staat daar kort, en zonder kiel). Edwards heeft de koningseider als eerste, met een weinig kleurrijk grey-headed duck, maar hij eindigt nadrukkelijk zo: “Its greatest Particularity [bijzonderheid] is the uncommon Structure of its Bill” (p.154) en Linnaeus en anderen létten toen juist op bijzonderheden bij voorgangers, om een naam te kunnen geven. Edwards bedoelt het hele ‘voorhoofd’, heeft het niet over een kiel, wel zie je op zijn tekening (een zij-aanzicht) op/achter de middelste van de drie zwarte stroken op het voorhoofd een ‘heuveltje’ waarin je een hoornen plaatje zou kunnen zien. Waarschijnlijk wilde Edwards ermee zeggen dat je ook aan de ándere kant van de kop oranje hebt. Linnaeus kan aan een kiel zijn gaan denken. Of deed dat alleen al door die middelste strook - en zeker in 1764, als hij de vogel zélf ziet: er ís geen ‘plaatje’, alleen een zwarte strook, maar de middelste is wel de breedste (Edwards had dit laatste niet). En als spectabilis in 1758 voor die Particularity stond, dan engt Linnaeus in 1764 in tot de ‘kiel’.

Carina ‘mocht’, in een vergelijking: in het oude Rome had je de wijk Carinae, De Kielen, “Dus genaamt wegens de daken der huizen die naar de kiel van een schip geleken” (Pitiscus 1738). En anas spectabilis is dan ‘eend met een zwarte nok’, op het voorhoofd althans (het gaat niet om de ‘zeiltjes’ op de rug). Voor de vertaling van “carina spectabilis” kan men dan nog kiezen: tussen 'sierlijke kiel', of ‘bezienswaardige kiel’, of juist: ‘zichtbare kiel’, die bij de vogel namelijk zat bóven het water.

-

Enkele andere namen voor de koningseider (de codes zie op Home):

(U) Fins kyhmyhaahka: bulteider (kyhmy is bult). Inuit kingalik, ‘de geneusde’, letterlijk: 'voorzien van een neus', het is een naam op Groenland. Quebecs ouarnicouti, volgens McAtee 1959, 'Folk Names of Canadian Birds', de verfransing van een naam bij Indianen die ‘volledig uitgevuld hoofd’ betekende.

(U) Zweeds praktejder: prachteider, Noors praktedderfugl: prachteidervogel. Terwijl spectabilis niet voor de mooie kleuren staat, zie hogerop, denk je het bij ‘prachteider’ opnieuw, maar de kans is groot dat het vertalingen waren, berustend op hetzelfde misverstand (niet bij Linnaeus gekeken, wel in een woordenboek). Alle variaties op ‘prachteider’ zijn van na 1800, van na spectabilis.

(?) E king eider, N koningseider. De oudste lijkt Engels king duck, in Pennant 1785. Mogelijk was Färöers æðukongur ouder, maar Pennant nóemt deze niet, heeft de Färöer ook niet bij de gebieden waar men ze op dat moment weet te zitten: king duck was dan waarschijnlijk niet geënt op æðukongur, ook al niet omdat hij duck gebruikt. Mogelijk gaf hij ‘koning’ voor de ‘kroon’: hij beschrijft de kop. Of hij dacht, ook híj, dat anas spectabilis van Linnaeus voor de mooie kleuren stond, en zijn king duck was dan een vrije vertaling daarvan (ook Pennant zal niet hebben geweten wat Linnaeus écht bedoelde).