J. G. Keulemans. Photo credit: BioDivLibrary on Visual hunt / CC BY

Lymnocryptes minimus (Brünnich 1764: Scolopax minima). Eng. jack snipe. Ned. bokje.

Minimus lijkt terug te gaan op Belon 1555. Als Franse naam voor het bokje kent hij fouton, maar die is ‘impudique’, schrijft hij: niet netjes. De naam gaat terug op Latijn futuere: sex hebben. Het bokje maakt tijdens het foerageren op en neergaande, pompende bewegingen, Svensson 2010 vergelijkt ze, wel netjes, met die van een naaimachine. Vanwege het impudique negeert Belon de naam en noemt de vogel la plus petite espece de becassine, de kleinste soort watersnip (p.217). Voor de watersnip had Belon gallinago minor: kleine gallinago. En ‘dus’ vertaalt Aldrovandi 1603 la plus petite espece de becassine met gallinago minima: kleinste gallinago. Latijn minimus: de kleinste, zeer klein. Voor gallinago zie bij gallinago gallinago.

Brünnich haalde hier misschien zijn soortnaam vandaan. De grootte geeft hij overigens aan met “Magnitudine alaudae”, ‘de grootte van een leeuwerik’ (p.49). Voor het thema ‘grootte’ zie ook bij de poelsnip, gallinago media.

Linnaeus 1758 mist de vogel, terwijl Willughby 1676 hem van Belon overgenomen had en Albin 1738 er een kleurtekening van had gemaakt (met als Engelse naam jack snipe). In 1766 heeft Linnaeus het bokje wel, als scolopax gallinula. Lang is dit dé naam voor de soort, tot men ontdekt dat Brünnich hem voor was geweest. Gallinago was de watersnip, gallinula (‘kipje’, zie bij het genus gallinula) was dan waarschijnlijk contrasterend bedoeld. Voor de grootte.

-

Enkele andere namen voor het bokje (de codes zie op Home):

(U) E jack snipe: kleine snip, jack of Jack kon klein betekenen, schrijft Lockwood 1984 (vergelijk Jantje in het Nederlands). Pennant 1768 verkiest deze naam boven half snipe, waarvan Houttuyn in 1763 al een Nederlands half-snepje had gemaakt. Belon 1555 vermeldt een Frans deux pour un, ‘twee [bokjes] voor een [watersnip]’. In de vogelhandel ging het om gewicht en geld: het bokje is ongeveer half zo zwaar als de watersnip, en daarmee half het geld.

(G) Fins kavio, letterlijk: hoef. De ‘zang’ van het bokje lijkt op het geluid van een in de verte voorbijgaand galopperend paard ..

(G) Bulgaars gloechartsje, de Bulgaarse versie van doverik zie bij lymnocryptes. Voor het eveneens ‘dove’ auerhoen hebben ze gloechar, gelijk aan wat de Russen daarvoor hebben: gloechar’, horend bij Russisch gloechoj: doof. Voor meer zie bij tetrao urogallus onder (G).

(V) Fins jänkäkurppa, jänkä is een woord voor Noord-Fins moerasgebied met spaarzame begroeiing, kurppa was een naam voor het knorrende geluid van de houtsnip, scolopax rusticola, werd later ‘snip’, algemeen. De naam kan vertaald worden met veensnip. Sami jeaggemeahkástat, jeaggi betekent veen, moeras, meahkástat is de watersnip (Sami meahkute, Fins määkiä: blaten, klanknabootsende werkwoorden, zo te zien). Deze naam betekent dus hetzelfde: veensnip.

(X) N bokje, van oorsprong een naam voor de watersnip, gallinago gallinago, die wél het geluid van een geit of bokje maakt, zie de namen daar bij (G). Bennet en Olivier 1822 hadden: “De Watersnep, de gemeene Snep, het Bokje” [...] “een geluid als een bokje, van waar zij bij het landvolk dien naam ook gekregen heeft” (‘Natuurkundige Verhandelingen’, deel XI, p.280-282). Door een misverstand kwam de naam bij het bokje terecht. Suolahti 1909 geeft voor het bokje eenzelfde naam, Oostenrijks bockerl, weet dat het bokje niet mekkert, interpreteert vervolgens als ‘kleine watersnip’, de watersnip namelijk had Duitse namen waarin bock zonder verkleinpartikel voorkwam. Misschien klopte het, maar mogelijk was ook dáár ‘bokje’ van oorsprong een naam voor de watersnip. Nederlands bokje is in ieder geval niet ‘kleine watersnip’, want het wás de watersnip. Men vergeleek de vogel met de echte bok, en dan was hij natuurlijk klein.