Photo credit: Steven Tan (maethlin) on Visual hunt / CC BY-NC-ND

Otus scops (Linnaeus 1758: Strix scops). Eng. scops owl. Ned. dwergooruil.

Scops is Grieks skops, een naam die al bij Homerus stond. Als scupiu leeft hij voort op Sicilië, dat ooit Grieks was, een deel van Magna Graeca.

Bij Aristoteles is het een uil ‘kleiner dan de steenuil’ (“elatton glaukos”), zodat het de dwergooruil was: de nog kleinere dwerguil komt in Griekenland niet voor. Alexander van Myndos beschreef de oorpluimen, had de grijsbruine vorm. Aristoteles heeft als variëteiten skops (zo heet hij in de herfst), en aeiskops (zo heet hij als standvogel), een passage waarmee men altijd moeite had, maar Handrinos 1997 schrijft dat hij in de noordelijke helft van Griekenland zomervogel is en in de zuidelijke helft standvogel. ‘Herfst’ houdt dan waarschijnlijk in dat men de noordelijke zag op de trek.

Beekes 2010 schrijft dat er van skops geen etymologie bestaat en dat het waarschijnlijk een vóór-Grieks woord is, en dat pogingen om de naam met iets Grieks te verbinden zinloos zijn (‘volksetymologie’, een naam een betekenis geven op grond van iets waar hij op lijkt). Beekes denkt dit vrij snel, vandaar toch maar eens wat men tot nu toe dacht. Boisacq 1938 opperde Grieks skopto: spotten met, voor de gek houden. Vincelot 1867 legde dit ‘spotvogel’ al uit: je hóórt hem steeds (een herhaald tjuu-tjuu, met tussenpozen), maar je zíet hem niet (het is nacht, of hij zit op een donkere plek, of met zijn mooie schutkleur tegen een boomstam aan): hij houdt je dus voor de gek. Chantraine 1968 verbond met Grieks skeptomai: kijken, uitkijken, en skops zou dan kijker zijn, vogel met grote ogen, je áánkijkend. Maar de naam had dan ook een algemene kunnen zijn (de mééste uilen hebben grote ogen). Homerus’ Odyssee bevat voor dat algemene wellicht een aanwijzing: ‘in de bomen nestelden skopes en irekes’ (de meervouden van skops en irex). Irex = hierax, wat een naam voor kleine en middelgrote roofvogels was, dus een algemene, zie ook bij het genus accipiter. Wanneer Homerus hierax hier ook als algemeen bedóelde, zou het vreemd zijn wanneer hij daarnaast één bepaalde uil zou noemen, en dan ook nog de voor Griekenland allerkleinste. De Grieken lijken voor uil geen algemene naam te hebben gehad. Was skops dat in die tijd? En had Chantraine dan misschien gelijk?

-

Enkele andere namen voor de dwergooruil (de codes zie op Home):

(U) N dwergooruil, voor het kleine en voor de ‘oren’. Duits kleinste ohreule, omdat er dríe ooruilen waren: de oehoe de grootste, de ransuil de middelste, de dwergooruil de kleinste, zie ook bij asio otus. Spaans autillo, ontstaan uit een verkleining van otus, de geoorde. Duits auferl, een verkleining van auf, wat een naam voor de oehoe was, bubo bubo.

(U) Duits aschfarbiges käuzchen, een naam in Bechstein 1791, voor de grijsbruine vorm (er is ook een roodbruine). "In Thüringen [waar Bechstein woonde] und überhaupt in ganz Deutschland sieht man sie nicht häufig" (p.346). En jagers "kennen diese Eule gewöhnlich nicht", ze verwarren hem met de dwerguil, zien de kleine oorpluimen niet (die vaak ook nauwelijks zichtbaar zíjn). Dat ze zo weinig voorkwamen zal ook wel een rol hebben gespleed.

(G) Italiaans chiu (kjoe), een van de namen voor het wat melancholieke tjuu-tjuu, een licht hypnotiserend geluid op warme zuidelijke avonden. Scopoli 1769 gebruikte het in scops giu, zijn naam voor de soort, ook vermeldt hij tshuk, uit Carniola (Krain in het Duits, Kranjska in het Sloveens). Albaans qoku en Catalaans xuta zijn waarschijnlijk ook klanknabootsingen. Russisch spljoesjka is dat volgens Russische bron ook.

(?) Nederlands boom-uiltje, een naam van Houttuyn 1762: “Om dat hy zyn Nesten altoos in holle Boomen maakt, heb ik hem Boom-Uiltje geheten” (p.194). Van Nederland kon hij dat niet weten: hij heeft het uit Duits stock-eule: boomstam-uil, daarnaast noemt hij Duits kleine wald-eule. Namen voor de dwergooruil? Ze staan in ‘Teutsche Sprach und Weiszheit’ van 1616, zonder dat de soort duidelijk is, kleine waldeule werd ook gebruikt voor de dwerguil, glaucidium passerinum, stockeule vooral voor de bosuil, strix aluco.