Photo credit: ponte1112 via Visualhunt.com / CC BY-NC-ND
Milvus Lacépède 1799
De Latijnse vogelnaam milvus was in een oudere maar dríelettergrepige versie miluus (uit deze ontstonden onder andere Frans milan en Spaans miloca voor de rode wouw, milvus milvus). Van de soort geven de Romeinen geen goede beschrijving. Wel hadden ze miluus voor wat bij Aristoteles iktinos was. Aubert 1868 en Thompson 1936 schrijven dat op de Griekse Cycladen iktinos ‘nog steeds’ de zwarte wouw is, milvus migrans. Arnott 2007: waarschijnlijk bedoelde men met iktinos beíde wouwen, maar de gegevens wijzen inderdaad vooral op de zwarte. Maar miluus zal primair de róde zijn geweest, Plinius namelijk wist dat de miluus in de vlucht voortdurend met de staart balanceert, wat de zwarte minder doet, bovendien was bij Rome de rode vrij zeker de bekendere van de twee. Plinius: “iidem videntur artem gubernandi docuisse caudae flexibus, in caelo monstrante natura quod opus esset in profundo” (X-28), hij lijkt ons via de heen en weer gaande bewegingen van de staart de stuurmanskunst te hebben onderwezen, het is: natuur die in de lucht laat zien wat op zee nodig is, hoe je een schip stuurt. Maar gubernare, leidend tot gouverneur en government, was ook ‘iets’ besturen, en mogelijk bedoelde Plinius dan vooral, en algemener: alsof hij de wéreld de kunst van het (be)sturen onderwezen heeft, dat hij in de lucht laat zien wat op aarde nodig is.
André 1967 citeert voor miluus twee etymologieën ‘die het overdenken waard zijn’ (de rest kon weg). De ene gaat uit van een *meil-ewos, waarin *meilos zit: de vlek, en dan is het een naam voor de witte vleugelvensters van de rode wouw in de vlucht, de andere gaat uit van een Indogermaans *mel-: bevlekken, waaruit diverse namen voor kleuren voortkwamen, Grieks melas: zwart, Latijn mulleus: rood, purper, en Litouws mulvas: roodachtig, geelachtig, en dan is het een naam voor het mooie rood van de rode wouw. Ernout 1959 twijfelt aan deze tweede etymologie, André ook, maar acht haar niet onmogelijk.
Gesner 1555 dacht heel anders: “Etliche vermeinen daß dieser Vogel den Lateinischen Nahmen von seiner Stimm bekommen habe” (Horst 1669 II-208). Isidorus schreef dat al. En drie eeuwen voor hem de Romeinse schrijver Festus, die er zelfs een werkwoord voor bedacht: jugere. Pitiscus 1738: “Dit word gezegt van den kiekendief, als hy zyn stem laat hooren” (kiekendief is wouw, hier de rode wouw). Geen van de schrijvers geeft er uitleg bij, maar miluus, spreek uit mie-loe-oes, zóu een klanknabootsing kunnen zijn, van het steeds herhaalde wie-oe van de rode wouw (waaruit mogelijk ook Oudhoogduits wîo voortkwam, de voorloper van Nederlands wouw, hoewel deze namen door etymologen vaker als ‘jager’ of ‘bespieder’ worden uitgelegd, zie bij uria lomvia).
-
Enkele andere algemene namen voor de wouwen (de codes zie op Home):
(G) Engels kite, uit Oudengels cȳta (kite in de betekenis ‘vlieger’ is afgeleid van de vógel, het zweven). Lockwood 1984 denkt dat cȳta van oorsprong een naam voor de roep van de buizerd was, later overgegaan op de rode wouw, die een vergelijkbare roep heeft. Sommigen denken aan een gróep: Engels kite, Duits kauz voor uilen, Nederlands koet voor fulica atra (zie ook aldaar), Limburgs keit voor diverse zangvogels, Frans chouette voor uilen, en zo nog enkele meer (de meeste waren dus algemene namen). Misschien waren al deze namen klanknabootsingen, maar een deel kan ook afgeleid zijn van werkwoorden en betekent dan roeper of schreeuwer. Kitson 1998 schrijft het bij cȳta: “The underlying sense is supposedly a crier and/or barker” (p.10).
(G) In het groepje Fries glee, Engels glead, Oudengels glida, Zweeds glada en Oudnoords gleða zit de betekenis 'glijder', het zijn namen voor het zweven wat wouwen en kiekendieven doen (zijn soms ook wel voor de buizerd gebruikt). Over de rode wouw staat in een Engels boek: “It seems to swim in the air, steering itself with its forked tail” (vergelijk Plinius hogerop). Bij deze groep horen ook Noors glente en Ouddeens glænte, gevormd bij de stam van Zweeds dialect glänta, Noors dialect gletta: glijden.