Muscicapa striata, A. W. Seaby. Photo credit: BioDivLibrary via VisualHunt.com / CC BY

Muscicapa Brisson 1760

Muscicapa betekent letterlijk: ‘die vliegen vangt’, vliegenvanger dus (Latijn musca: de vlieg, capere: grijpen, vangen). Vergelijk Latijn pisci-capus: die vissen vangt, of urbi-capus: die steden inneemt.

Van Cantimpré ±1240 bedacht de naam. Om een of andere reden ontbreekt bij hem caprimulgus, de naam van de Romeinen voor de nachtzwaluw, zie dat genus, maar hij heeft wel de sóórt, en noemt hem muscicapa: de grootte van een duif, de kleuren van een valk, korte poten, een trage vlucht, en bij een nogal kleine snavel een mond zoals geen enkele andere vogel heeft, zodat hij makkelijk vliegen vangen kan (“capere potest muscas”, p.215). Het is de eerste correcte beschrijving van de nachtzwaluw. Later schrijft Gesner 1555 dat Albertus ±1260 muscicapa voor de bijeneter had, waarbij de naam ook al past. Gesner: ik vermoed dat Albertus dit op eigen gezag doet (“Alberto eadem avis muscicapa nominatur, ut suspicor, sine authore”, p.575), maar Gesner interpreteerde ook op eigen gezag, want onder “Muscicapae aves” heeft Albertus wat Van Cantimpré had: de nachtzwaluw. Albertus nam veel van hem over.

Na Van Cantimpré vertaalt Van Maerlant ±1266 muscicapa met Nederlands vlieghenvangher, waardoor déze naam ontstaat; later gevolgd door Engels flycatcher, ook een vertaling ervan. Maar muscicapa blijft niet beperkt tot de nachtzwaluw. En ook vliegenvanger wordt een algemene naam.

Door Aldrovandi 1600, en ook enkele anderen, komt muscicapa bij de zangvogels terecht, bij diverse soorten, hoewel dan nog niet bij wat nu de genera muscicapa en ficedula zijn (en tegenwoordig is de groep nóg veel groter, de familie van de Muscicapidae telt ruim 300 soorten). Ook: de betékenis van de naam wordt ruimer, wordt meer 'insectenvanger', niet alleen 'vliegenvanger', en onder de vogels zíjn nogal wat insectenvangers.

Het is door Brisson 1760, dus vrij laat, dat muscicapa bij de vliegenvangers komt. In het bijzonder bij de grauwe vliegenvanger, muscicapa striata, zijn ‘type’ in het genus, dé vliegenvanger dus.