Photo credit: melibeo via VisualHunt / CC BY-NC-SA

Gyps fulvus (Hablizl 1783: Vultur fulvus). Eng. griffon vulture. Ned. vale gier.

Latijn fulvus betekende rossig, geelbruin, roodachtig geel, en fulvus is dan een naam voor het zandkleurige, een van de dingen die de vale gier onderscheidt van de donkere monniksgier, aegypius monachus. Hablizl ziet de vogel in Gilan, een streek in het westen van Perzië: “Der ganze obere Leib fällt aus dem Grauen ins Gelbröthliche, und den untern bedecken Federn, die an ihrer Grundlagen weis und an ihrer Spitze gelbroth gefärbet sind” (p.59).

Brisson 1760 noemde hem al vultur fulvus en vautour fauve (Frans vautour en Engels vulture kwamen voort uit Latijn vultur: gier, meer over die naam bij gyps). Alles gaat terug op Belon 1555, die de vale gier als eerste heeft (Springer 2009 noemt ook Gesner 1555 p.749-750, maar dat is een steenarend). Bij zijn vautour brun schrijft Belon: hij is “different au noir”, anders dan de zwarte (p.85), waarmee hij waarschijnlijk de monniksgier bedoelde. ‘Op de zwarte pennen van vleugels en staart na’ is de bruine vrijwel in zijn geheel “de couleur fauve ou brune” (Frans fauve: rossig, vaalrood - niet verwant aan Latijn fulvus, wel aan Nederlands vaal, en vautour fauve is dan vale gier). Belon kende de vogel van de Auvergne. Maar ook van Egypte.

In het Egypte van de farao's kende men hem ook. En men beeldde hem af.

-

Enkele andere namen voor de vale gier (de codes zie op Home):

(U) Russisch belogolovuj sip, witkoppige gier (beluj: wit, golova: kop) (sip = siep).

(G) In de Russische namen voor de vier Europese gieren zit sip alleen bij de vale, Tsjechisch sup en Pools sęp zitten ook bij de andere. In sip zien sommigen een klanknaam, die dan waarschijnlijk bij Russisch sipet’ hoort: spreken met een hese stem. De vale gier heeft een ander geluid dan de andere gieren: het is erg hees.

(G) Spaans carrilano, een naam in Noord-Spanje. De website ‘Las aves de Villapún’ geeft een verhaal over spoorwegarbeiders, carrilanos genoemd (naar ferrocarril: ijzeren spoor): onder moeilijke omstandigheden legden zij in de regio Villapún een spoorweg aan, groepsgewijs kwamen zij in opstand, en groepsgewijs pleegden zij aanvallen, en zo werd carrilano een woord met een lading. De vale gier opereert ook in groepen.

(X) E griffon vulture, de griffon was van oorsprong een fabeldier: het lichaam van een leeuw (heerschappij over de aarde), kop en vleugels van een arend (heerschappij over de hemel). In het Nederlands bestaat hij nog als grijp en griffioen (meer hierover op Etymologiebank.nl). Belon 1555: ‘ik behandel hem niet, het is een fabeldier!’ (wat niet iederéén dacht). Buffon 1770-1783: in de ‘Mémoires pour servir à l'histoire naturelle des animaux’ van 1699 past men griffon toe op de ‘grote gier’ van Aristoteles: Aristoteles kende een kleine en een grote gups, zie bij gyps, en gups leek op Grieks grups, wat griffioen betekende (Plinius had de griffioen in de Latijnse vorm gryps tussen de vogels gezet, en in de Bijbel was Latijn gryphus een vertaling van Hebreeuws peres wat waarschijnlijk een naam voor de lammergier was, er liep nogal wat door elkaar). In de Mémoires bedóelde men: de vale gier. En zo wordt griffon de vogelnaam griffon (Buffon: ‘ze onderbouwen het niet goed’). Later komt de naam bij nóg een grote terecht, de andescondor, die tegenwoordig vultur gryphus heet, en die bij Houttuyn 1762 Nederlands grypvogel als naam kreeg (maar Duits greifvogel is dan weer iets anders, zie bij het genus accipiter).