Photo by b-j-oe-r-n on Visualhunt.com / CC BY-SA

Falco cherrug Gray 1834. Eng. saker. Ned. sakervalk.

Gray kent de sakervalk, een afbeelding althans, door generaal-majoor Hardwicke, die de vogel in India ontdekt (voor Hardwicke zelf zie bij Gray in de Literatuur, en bij alectoris chukar). Cherrug is een wellicht door Hardwicke zelf bedachte schrijfwijze van Hindi sjarg - de Engelse notatie is sharg - een naam voor het vrouwtje, het mannetje heet sjargela. K. N. Dave, in 'Birds in Sanskrit literature' van 2005, geeft een etymologie: sjarg is naast een naam voor de sakervalk ook een woord voor bedelaars “who obtain their food by violent means”, en ook het verwante Perzische sjarch is zowel de sakervalk als een bedelaar “who goes out on his rounds at night”. Beide gaan terug op een Oudindisch woord voor (1) “the hyena which prowls for prey at night”, (2) “this Falcon which secures its food by violent means” (p.228). ‘Deze valk’ omdat oude teksten het over een ‘parelbek’ hebben, wat de saker inderdaad heeft, aan de basis heeft de snavel bijna die kleur. Cherrug is dan misschien het best te vertalen met jager/rover.

Volgens Suolahti 1909 noemde Albertus ±1260 de sacer “die vornehmste Falkenart” (p.333). Misschien wás het ook de sakervalk. Daarna heeft Gesner 1555 falco sacer, vrij zéker de saker. Belon 1555 heeft Frans sacre, misschien ook de saker, sacre het grotere vrouwtje, sacret het kleinere mannetje. Mogelijk hadden beiden dan trouwens de saker én de lanner - zie ook bij falco biarmicus - in de valkerij van toen waren het bekende soorten. Men neemt aan dat Oudfrans sacre (13e eeuw) ontleend is aan Arabisch saqr, sakr, çakr: valk, jachtvalk - gebruikt in de valkerij. Arabische valkeniers trainden de saker voor de jacht op grote prooien en gaven hoog op van zijn moed, uithoudingsvermogen en veelzijdigheid. Qua betekenis (valk) lijkt saqr dan misschien op Nederlands slechtvalk, vrij vertaald: dé valk, zie bij falco peregrinus - van de slechtvalk gaven Europése valkeniers hoog op. Verwarring ontstond er ook: door de gelijkenis van woorden inspireerde Latijn sacer, heilig, tot het genoemde falco sacer: heilige valk, hierbij ‘geholpen’ door Grieks hierax: havik, Grieks hieros: heilig, wat overigens niets met elkaar te maken had, zie bij het genus accipiter. Extra verwarrend was dat ook nog hierofalco bestond, eigenlijk gyrofalco, dus giervalk. Ook hiervan maakte men soms falco sacer ..

In boeken vindt men ook çaqr el hor, valk van Horus (Horus was de hemelgod van het oude Egypte). Het zal een van de jachtvalken zijn geweest, wellicht vooral de slechtvalk. God en valk werden vereerd in Hierakonpolis: Havikstad, Valkstad. Daar dus wél een heilige valk.

-

Enkele andere namen voor de sakervalk (de codes zie op Home):

(G) Chinees liè sun: jachtvalk (sun: valk, liè: jacht), waarschijnlijk eenzelfde naam als het algemene ‘jachtvalk’ in Europa, een naam voor valken die valkeniers graag gebruikten. Turks uludoğan (doğan: valk, ulu: edel), vergelijk het edele bij accipiter gentilis: de saker was erg geliefd, zie hogerop. Arabisch sjaheen al saqr, een naam voor het vrouwtje, sjaheen uit Farsi sjah: koning (‘de Sjah van Perzië’, zit ook in ‘schaakmat’), kortom: koninklijke valk. Valkeniers hadden van allerlei valken liefst de vrouwtjes, omdat ze groter waren.

(V) Roemeens şoim dunărean: valk van de Donau(delta), şoim uit Hongaars sólyom: valk. Zweeds tatarfalk, bij Holmgren 1866 tatarisk falk, uiteindelijk misschien teruggaand op Belon 1555: op p.109 heeft hij het over 'een trekvogel, waarvan niemand weet waar hij broedt: sommige van onze valkeniers denken dat hij uit “Tartarië & Russie” komt', en op p.116, maar zonder te verbinden met p.109, heeft hij het over een faucon de tartarie, wat duidelijker de saker lijkt: ‘hij is iets groter dan de slechtvalk, is rossig op de vleugels, trekt van Tartarie naar Barbarie’. Tatarie/Tartarie was Siberië, zie ook bij tadorna ferruginea, Barbarie was het noordwesten van Afrika.