M. Herbert. Photo credit: Internet Archive Book Images via VisualHunt

Grus virgo (Linnaeus 1758: Ardea virgo). Eng. demoiselle crane. Ned. jufferkraanvogel.

Juffer (Frans demoiselle, Latijn virgo) wordt voor de vogel voor het eerst gebruikt in 'Mémoires pour servir à l’histoire naturelle des animaux' van 1676, een werk van Claude Perrault, Frans architect en anatoom. De vogel heet er demoiselle de numidie, juffer van Numidië - Numidië was ooit een Romeinse provincie in het noorden van huidig Algerije. Gelatiniseerd werd dit virgo numidica. Albin 1738 geeft numidian crane, Brisson 1760 grus numidica. Perrault onderzocht zes jufferkranen uit de menagerie van Versailles. Buffon 1770-1783: maar ze kwamen uit Numidië, vandaar de naam (er broedden er toen). In Europa lijkt men de vogel in die tijd vooral van dierentuinen en particuliere verzamelingen te hebben gekend (Edwards 1750 schrijft bij een kleurtekening: “it walked in a Garden”). Mogelijk kenden Grieken en Romeinen de jufferkraanvogel trouwens al (Keller 1913, André 1967, Arnott 2007).

Albin vertaalt wat Perrault over dat ‘juffer’ schreef: “This Bird is called Demoiselle by reason of certain ways of acting that it has, wherein it seems to imitate the Gestures of a Woman who affects a Grace in her Walking, Obeisances [buigingen], and Dancing” (p.78). Dé kraanvogel doet vergelijkbare dingen, maar bij de jufferkraan wordt altijd het sierlijke geprezen, en in de literatuur van Pakistan en Noord-India zouden mooie vrouwen met de jufferkraan vergeleken worden. De officiële Russische naam is zjoeravl’-krasavka, waarin zjoeravl’ de kraanvogel is, krasa schoonheid betekent. Ook daar dus een juffertje, waarbij men misschien ook wel vergeleek met hoe jongedames op ‘soirées’ verschenen (toen er nog tsaren waren).

Tot voor kort zat de jufferkraan in het genus anthropoides, gegeven in Vieillot 1816. Hij gaf het voor de juffer, geen uitleg. Grieks anthropo-eides betekende: ‘wat een menselijke vorm heeft’, maar Buffon vertaalt met: ‘imitator van de mens’. Perrault ging na of de Ouden de vogel kenden: ‘Athenaeus noemde hem anthropo-eides, want hij imiteert wat hij mensen ziet doen’. Maar Arnott 2007 schrijft: waarschijnlijk was dit de kwak, nycticorax nycticorax, zie bij die soort het dansen en imiteren. Perrault verder: ‘en ook otos en skops, die in de nabijheid van mensen koddige bewegingen maken, waren anthropo-eides’. Maar otos en skops waren uilen, zie bij asio otus en otus scops (uilen maken vaak koddige bewegingen). Perrault verwarde een en ander, wat Buffon al dacht. Inmiddels is de jufferkraan naar grus verhuisd.